Boosheid uiten functioneel?

Boosheid is soms een lastige emotie, soms heel prettig en soms ook heel hard nodig. Maar waarom is onze boosheid soms dan zo lastig? Wat maakt het zo lastig om er mee om te gaan en wat kan je er eventueel aan doen. In dit artikel een korte verkenning. Eerst wordt gekeken naar wat meer algemene aspecten van boosheid. Vervolgens de focus op twee kanten van boosheid die regelmatig als lastig worden ervaren: de explosieve boosheid of de ingehouden boosheid.

 

Functioneel

Soms is onze boosheid functioneel en soms ook helemaal niet. Functionele boosheid, is met name de boosheid die zich aandient in situaties waarin de ander over onze grens gaat. Dit zijn bijvoorbeeld ‘sociale’ situaties waarin de ander iets doet wat ik niet wil, afpakt wat van mij is, mij beledigt, bedreigt, manipuleert, of asociaal benadert. Je zou dit de mentaal-emotionele kant van boosheid kunnen noemen. Daarnaast is er een fysiek-emotionele kant te onderscheiden, dat is o.a. wanneer er sprake is van geweld, misbruik, vrijheidsberoving of dreiging daarvan. Functionele boosheid kan veranderen in niet-functionele boosheid, wanneer de mate waarin de boosheid wordt geuit niet in proportie is gezien de situatie.

Niet-functioneel

Hoewel de scheidslijnen niet zwart-wit zijn, is er verschil te maken tussen functionele en niet-functionele boosheid. Zo is een niet-functionele boosheid, de ‘ingehouden boosheid’, ook wel de naar binnen gerichte boosheid genoemd. Een variant hiervan is de innerlijk veroordeelde boosheid; ‘ik mag niet boos zijn´. Ingehouden boosheid kan leiden tot gevoelens van angst, schuldgevoel of machteloosheid. Tegenhanger van de naar binnen-gerichte boosheid is: de naar buiten gerichte niet-functionele boosheid. Deze naar buiten gerichte boosheid kan worden herkend als: drift’, woede of ‘explosieve boosheid’ en is veelal een ‘overdreven boze reactie gezien de situatie’.

Reactie

In feite is onze boosheid altijd een emotionele reactie op iets dat wij in onze omgang in het dagelijkse leven kunnen tegenkomen. Onze boze reactie zegt in feite: “nee”! We zeggen “nee” tegen de ander of anderen omdat zij over onze grens gaan. Waarbij ‘grens’ staat voor o.a.: eigenheid, veiligheid, ruimte, bezit, waardigheid, integriteit, mening, respect en wil.
Hoe ernstiger de grensoverschrijding wordt ervaren, hoe heftiger het gevoel van boosheid, hoe heftiger de reactie waarschijnlijk zal zijn. Het zal duidelijk zijn dat een heftige reactie -op zijn plek is- bij een fysieke aantasting van onze grens. Het is echter minder vanzelfsprekend of -niet op zijn plek- bij een geringere grensoverschrijding zoals bij een plagerij die als belediging wordt opgevat.

Control

Hoe wil je omgaan met je boosheid vs. hoe ga je daar nu mee om? Deze vraag geeft voor ieder van ons weer een ander antwoord. Zo zal de één tevreden zijn met zijn huidige omgang, terwijl de ander ziet dat hij een ander daar regelmatig mee kwetst (explosief). Weer een ander zal vinden dat hij zich te vaak inhoudt (naar binnen gericht).
De omgang met boosheid is soms niet voor niets zo lastig, de energie van boosheid is een heel krachtige energie. Die krachtige energie wil graag stromen en doet dat soms ook. Als dat functioneel is (verdedigen, vluchten, bevrijden, wegduwen, etc.) heb je die krachtige energie ook nodig. Wanneer dat niet functioneel is, dan is er iets anders nodig anders overlaad je de ander met je boosheid, met vaak ongewilde, niet bedoelde gevolgen. Daarom het volgende over de rol van contact.

Contact

Hoe moeilijk het soms ook is, het is nodig dat wij én contact hebben met onze boosheid én dat wij deze vervolgens op een hanteerbare wijze in contact brengen. Contact hebben met je boosheid is belangrijk om te ontdekken waar je boosheid over gaat. Zodra je werkelijk weet* wat je boos maakt, of te wel -welke grens bij jou wordt overschreden- dan komt de volgende stap. De stap van het in contact brengen van je boosheid. Zodra je aangeeft wat er bij jou gebeurt door wat de ander doet, breng je je boosheid in contact. Als je dan ook aangeeft wat jij wilt, dan is de grensoverschrijding -van de ander bij jou- en de correctie daarop door jou, in contact gebracht. Bijvoorbeeld: “joh, ik merk dat er nu allerlei gevoelens van irritatie en boosheid bij mij zijn als reactie op wat jij nu zegt en doet. Wil je hiermee stoppen”of “ik ervaar nu geen respect in je benadering daarom stop ik nu dit gesprek”, of enzovoort.

Ingehouden

Wanneer je je boosheid niet op een redelijke wijze in contact brengt dan houd je hem bewust of onbewust in. Omdat je boosheid nu geen recht wordt gedaan; geen uitingsvorm krijgt, loop je de kans dat hij wordt opgeslagen. Regelmatig ‘opgeslagen boosheid’ wordt al snel een grotere boosheid, en/of keert zich tegen jezelf. Tegen jezelf gekeerde boosheid kan angstige of depressieve gevoelens creëren. Grotere boosheid door opgeslagen boosheid, wordt al snel niet-functioneel. Het is daarom goed om te onderzoeken wat maakt dat je je boosheid niet in contact brengt. Vooral bij duurzame relaties, zoals je partner, vrienden, ouders en of collega’s en/of manager. Meestal is hier sprake van achterhaalde ideeën/oordelen, ervaringen uit het verleden of onervarenheid in een doelgerichte omgang met je boosheid.

Explosief

Is je boosheid explosief dan zit er blijkbaar geen rem meer op je boosheid, je bent nu als het ware een brullende leeuw. Deze boosheid is vooral gevaarlijk in de zin van overdreven kwetsend, neerbuigend en respectloos en levert meestal veel ‘reparatie werk’ op na je uitbarsting. Het zal zelden nodig zijn dat je je explosieve boosheid uit. Meestal is dit verzamelde, lang ingehouden boosheid, of frustratie die een ontlading zoekt. Ook kan het zijn dat je geleerd hebt dat jouw boosheid er niet mag zijn, dan kan je boosheid bij een kleine tegenwerking of grensoverschrijding, onverwacht als een vulkaan uitbarsten. Het is belangrijk om de oorzaken van je boosheid te verkennen en andere manieren van omgang te ontdekken.Meestal is hulp zinvol en aan te raden bij herhalend explosieve uitbarstingen.

Verkeerde interpretatie

Er is nog een rest-groep van ervaringen die zeker ook tot boosheid kan leiden; de verkeerd geïnterpreteerde boodschap of ervaring. Deze ervaringen kunnen ontstaan door misverstanden en of doordat sprake is van oud-zeer. Zodra het oude zeer (vroegere of eerder opgelopen pijn) in ons zich bedreigt voelt, vormt zich vrijwel als vanzelf een verdedigende snauw, grauw of boosheid. Denk aan een ‘rauwe wond’ waar iemand nog even wat zout in wrijft.
De verkeerde interpretatie ontstaat, omdat wij in feite iets anders ‘horen’ dan dat de ander zegt. Bijvoorbeeld: iemand zegt “je kunt dit ook anders doen”, en je hoort “je doet dit niet goed”. Als je vroeger bijvoorbeeld regelmatig van je opvoeder/ouder hebt gehoord dat je het niet goed doet, dan kan je hier veel pijn aan opgelopen hebben. Door de actuele ervaring word je weer in deze oude pijn geraakt, en reageer je met boosheid -naar binnen of naar buitengericht-.

Bevrijdend

Het direct ongenuanceerd (niet-functioneel) uiten van boosheid kan als bevrijdend worden ervaren; je hebt geuit wat je ‘moest’ uiten en je bent het kwijt. Maar er is een grote keerzijde, de kwetsing die je de ander toebrengt, evenals de beschadiging van jullie relatie, is dit niet waard. Niet-functionele boosheid brengt vrijwel altijd schade toe.

Resumé

Boosheid is veelal een functionele, mooie en ook noodzakelijke energie. Het is fijn als zij een gerichte en met besef omgeven uitingsvorm krijgt. Dan wordt boosheid een kracht en kracht vernietigt niet, in tegendeel, kracht verbindt soms tegen alle verwachtingen in.

*Werkelijk weten wat maakt dat je boos bent, kan soms heel anders zijn dan dat je in eerste instantie denkt.

Karel van Nimwegen is werkzaam als Psychosociaal therapeut (Gestalt, Somatic Experiencing) en Coach bij hartsupport.nl en loopbaansupport.nl. De artikelen, blogs brengen veelal een beperkte doch zinvol geachte en of uitdagende toelichting van bepaalde psychosociale onderwerpen onder de aandacht, waarbij therapie en/of coaching perspectief kan bieden. Feedback is welkom.

keywords: boosheid, functioneel, explosief, implosief, grenzen, begrenzing, verdediging, nee zeggen