Ongewilde herhaling

Het verschijnsel ‘herhaling in ons gedrag’ is meestal geen probleem, kennen we waarschijnlijk allemaal wel op de een of andere manier. Er is echter ook een herhaling die zich voordoet terwijl je dat eigenlijk niet wil en dan vooral in intieme of belangrijke relaties. Onderstaand een korte verkenning naar dit interessante maar soms ook heel lastige fenomeen.

Herhaling

In de context van deze verkenning betreft herhaling: ‘herhaling van ongewild gedrag’. Een uitingsvorm binnen relevante relaties die zich zo nu en dan voordoet, zonder dat wij daartoe de intentie hebben (=onbewuste aansturing), die ons achteraf spijt, verbaast en/of wat wij in onszelf veroordelen.

Rode knop

Je zou kunnen stellen dat wij mensen in ons leven zo nu en dan nare en/of ingrijpende ervaringen hebben opgedaan. Nare en ingrijpende ervaringen kunnen hebben geleid tot een bepaald gedrag of omgangsvorm; onze rode knop. Wanneer wij in ons latere leven ervaringen hebben die ‘raken aan’ deze oude pijn, wordt het destijds ‘best mogelijke’ gedrag* weer vertoond. Onze rode knop is dan aangeraakt en daardoor is de herhaling weer geactiveerd.
*gedrag dat gezien de toenmalige situatie het beste voor ons was. Er kunnen ook meerdere rode knoppen zijn.

Groene knop

We hebben naast rode gelukkig ook groene knoppen die zich kenmerken door gedrag dat door onze wil wordt aangestuurd; we ervaren dat meestal als ‘in regie zijn’. Onze groene knoppen typeren ons ‘in regie zijn’ gedrag waarbij wij ons min of meer senang voelen met wat wij zeggen of doen. Het is een zekere mate van flexibiliteit, in de zin van niet-rigide, doch gedrag dat zich gezien de veranderende situaties weet aan te passen.

Automatisch en leeftijd

Hoe jonger de nare/ingrijpende ervaring is opgedaan, hoe sterker de automatische reactie veelal is. Kinderen die nare ervaringen opdoen hebben -bij onvoldoende steun daarbij- slechts een beperkt vermogen om hierop te reflecteren. De ervaring krijgt daardoor al snel een eenzijdige interpretatie. Denk hierbij aan: ‘je ziet mij niet’, ‘je negeert mij’, ‘je houdt niet van mij’, ‘je steunt mij niet’, ‘je neemt mij niet serieus’, en dergelijke. Dit kan op een diepere laag leiden tot conclusies als: ík mag er niet zijn’, ík ben niet goed genoeg’, ‘ik ben niet oké’, ‘ik mag niet zijn wie ik ben’, enzovoort. Dit kan vervolgens leiden tot een bepaald gedrag, zoals: (te) heftig emotioneel, rebels, ingehouden, afwezig/apathisch, grensoverschrijdend, hyper, malend, woedend, hatend, angstig, braaf/pleasend en/of onaangepast gedrag.

Relatiebelang

In de relationele sfeer van o.a.: partner, kind, familie, vriendschap, collega, meerdere, kan zich dit ongewilde fenomeen voordoen. Dat houdt verband met het belang van de relatie, daar zit ook een bepaalde mate van afhankelijkheid in, waarbinnen ooit de oude pijn -rode knop- is ontstaan. In belangrijke relaties hebben ‘rode-knop-ervaringen’ daardoor veelal meer impact op ons (en de ander) dan incidentele of meer oppervlakkige ontmoetingen die dat aanraken.

Overtuiging

De overtuiging van onze rode knop/knoppen, is vaak zo dominant, dat het door ons kan worden ervaren als een absolute indruk. Gedachten als: “zie je wel, jij neemt mij niet serieus” of “jij houdt niet van mij” of “jij werkt mij altijd tegen”, of “jij…. enz.”. Dit zijn natuurlijk pijnlijke conclusies, met name wanneer we in een meestal -het geheel overziend- goede relatie verkeren. Onze conclusie bij de rode knop is echter in de loop van de jaren min of meer ‘absoluut geworden’ en kan, bij weinig of geen reflectie, leiden tot scheiding, ruzie, afstandelijkheid, en dergelijke.

Rode en groene knoppen

Ons bewustzijn van onze rode knoppen en zo mogelijk van onze kalmerende groene knoppen kunnen behulpzaam zijn om het ‘aangeraakt oud zeer’ op te vangen. Het is zo pijnlijk om strijd te zien rondom over en weer ‘aangeraakte rode knoppen’ binnen relaties. Als wij de stap kunnen zetten om tijd en eventueel hulp te vragen, zodat elk van ons kan reflecteren over ‘wat er nu werkelijk speelt’ dan kunnen we onze oude pijn opvangen en er voor zorgen. Door onze pijn te verzorgen met onze groene knoppen (geduld, compassie, bereidheid dieper te kijken, hulp vragen) is strijd niet meer nodig.

Remedie

Zoals in het voorgaande beschreven is reflectie een belangrijk hulpmiddel. Wat daarnaast vooral nodig is, is de steun van de ander in de zin van begrip. Dit gedrag is namelijk ooit ontstaan, zonder voldoende steun, en het was destijds de enige optie om met de situatie om te gaan. Reflectie kan iemand zelf meestal wel aanwenden wanneer hij/zij zicht begint te krijgen op dit onbewust aangestuurde gedrag dat iemand liever niet wil, dat is mooi. Begrip van de ander -die checkt waar gaat dit nu echt over- is dan ook nodig om dit deel van de persoonlijkheid te kunnen ontwikkelen van ‘automatisch eenzijdig gedrag’ naar ‘wil-gestuurd keuze gedrag’. Dit in tegenstelling tot een oordeel of verwijt van de ander, wat op zich begrijpelijk is, maar meestal niet leidt tot een oplossing van het zich ‘herhalende’ gedrag..

Resumé

Het voorgaande doet een poging om te beschrijven hoe onbewust gedrag enerzijds kan worden geactiveerd (rode knop) en anderzijds hoe onze eigen wil (groene knop) hier weer regie kan innemen. Dit is een onderdeel van therapie, en ook van de omgeving. De omgeving kan zo met begrip en steun bijdragen aan de ontwikkeling van onze partner, vriend, kind, enz. naar wil-gestuurd en -zo mogelijk verbindend- gedrag. Je kunt dit zien als een beroep doen op elkaars groene knoppen, hoe fijn kan dat zijn. Mogelijk is de omgeving zich meestal niet zo bewust van de bijdrage die zij kan bieden. Ook kan de persoon in kwestie zich niet bewust zijn van de mogelijkheid om hulp te kunnen of (niet) willen vragen. Laat helder zijn dat het niet persé een probleem is als aangeraakt ‘oud zeer’ zich voordoet, in tegendeel zou ik willen stellen. Het is een kans voor ontwikkeling -voor wie dat wil- waardoor het oude zich enkel herhalende gedrag eindelijk kan oplossen!

Karel van Nimwegen is werkzaam als Psychosociaal therapeut (Gestalt, Somatic Experiencing) en Coach bij hartsupport.nl en loopbaansupport.nl. De artikelen, blogs brengen veelal een beperkte doch zinvol geachte en of uitdagende toelichting van bepaalde psychosociale onderwerpen onder de aandacht, waarbij therapie en/of coaching perspectief kan bieden. Feedback is welkom via het contactformulier.

keywords: automatisch gedrag, wil-gestuurd, autonomie, eigenheid, spijt, onbewust, reflectie