Rol voor spiritualiteit

Heeft spiritualiteit een rol in deze tijd van snelle ontwikkelingen, toenemende prestatiedruk, veeleisendheid, technische hoogstandjes, chaotische ontwikkelingen en hoge verwachtingen? In het vervolg een verkenning naar een mogelijke rol voor spiritualiteit met een boeddhistische invalshoek. Binnen het boeddhisme wordt uitgegaan van een historische dimensie (aardse realiteit) en ultieme dimensie (spirituele realiteit).  Voor deze verkenning worden deze twee realiteiten als uitgangspunt benut voor het vervolg.

Spirituele realiteit; ultieme dimensie

Er is veel te zeggen over spiritualiteit, en de betekenis voor ieder van ons varieert per interpretatie zoals: religie, transcendentie, drank, drugs, geest, niets, zijn, hemels, geloof, enz. Om het begrip in te kaderen wordt in deze verkenning uitgegaan van de volgende betekenis van spiritualiteit: ‘het ontwikkelende besef van en de open kijk op, de oorspronkelijkheid en verbondenheid van alles’.
Binnen het Boeddhisme wordt dit de ultieme dimensie genoemd; ‘het is er, het was er en het al er altijd zijn’. Een vraag die dan waarschijnlijk al snel opkomt, wat is ‘het’ ?

Realiteit van alle dag; historische dimensie

We kennen het natuurlijk ‘onze realiteit’, hij bestaat uit ons dagelijkse leven met ups en downs en alles wat er in de wereld zoal gebeurt. Kenmerkend van onze realiteit van alle dag is, dat het een ‘absorberende werking’ kan hebben. Met absorberende werking wordt gerefereerd aan ‘opgaan in wat er is, of wat we doen’, ‘overweldigd worden’, ‘oordelende benadering van goed of fout’, et cetera. In het boeddhisme wordt dit ook wel samsara genoemd of de wereld van illusie. Het is echter geen illusie omdat het er niet zou zijn, wel omdat het niet het enige is. ‘Er is meer’, en
dat kan een prettig perspectief bieden om ons te realiseren en verder te verkennen.

Spirituele realiteit; vrij van illusie

We kennen het allemaal waarschijnlijk wel, we zitten soms ‘vast’ in een ervaring, werkzaamheden, overtuiging, of emotie. Als we er in vast zitten of ergens aan vasthouden, dan wordt het een waarheid op zichzelf. We hebben dan geen open zicht meer en onze waarneming raakt vertekend; dit is wat er is en het is naar (bij negatieve ervaring) of dit is het en ik wil het nooit meer loslaten (bij positieve ervaring). Door hier weer los van te komen, worden we vrij van de verondersteld ‘vervullende illusie’. Nu dient zich een nieuwe vraag aan: ‘hoe kan dat eigenlijk dat je vast zit en dat je vervolgens ook weer kunt loskomen’?

Van Vast naar Los; neutrale waarnemer

Blijkbaar kan onze geest van vastzitten in iets ook weer gaan naar loskomen van iets. Dat impliceert een overgangsgebied, je zou dat onze neutrale waarnemer kunnen noemen. Deze neutrale waarnemer hebben we gelukkig allemaal, misschien mag het bestaan hiervan echter nog wat meer van ons besef hebben. Deze neutrale waarnemer lijkt meer verbinding te hebben met ons als geheel en dan met name de openheid van ons hart en de stevigheid van onze buik en lichaam. Door zo minder met ons denken, zoals: onze overtuigingen, ideeën, plannen en dergelijke bezig te zijn, komt ruimte voor iets nieuws of inzicht.

Neutrale waarnemer, spirituele dimensie

Onze neutrale waarnemer is ‘vrijer’ of ‘vrij’ van uiteenlopende ideeën over ons leven. Vanuit deze vrijheid wordt het omgaan met onszelf, met anderen, en met de ervaring van het leven ruimer. Het wordt anders dan we gewend zijn omdat er nu óók gekeken kan worden vanuit onze neutrale waarnemer. Deze neutrale waarnemer zou je dan ook onze ‘wijze’ kunnen noemen. Kenmerkende aspecten van wijsheid zijn onder meer: rust, overzicht, geaard, helderheid en inzicht; onze wijze heeft zicht op een bredere werkelijkheid dan enkel de oppervlakkige realiteit van alle dag. Onze neutrale waarnemer is, gezien vanuit de boeddhistische benadering, dan ook verbonden met de spirituele dimensie.

Van theorie naar praktijk

Kenmerkend aan het boeddhisme is, dat de benadering ‘ervaringsgericht’ is. Dit betekent dat het geen geloof is, zij biedt enkel een richtlijn of ingang om te beoefenen. De beoefening is erop gericht dat de beoefenaar zelf kan ervaren wat de beoefening inhoudt en waartoe dat voor hem/haar leidt. Diverse meditatie trainingen vinden hun oorsprong in het boeddhisme en werken zo ook aan het besef van de neutrale waarnemer.

Karel van Nimwegen is werkzaam als Psychosociaal therapeut (Gestalt, Somatic Experiencing) en Coach bij hartsupport.nl en loopbaansupport.nl. De artikelen, blogs brengen veelal een beperkte doch zinvol geachte en of uitdagende toelichting van bepaalde psychosociale onderwerpen onder de aandacht, waarbij therapie en/of coaching perspectief kan bieden. Feedback is welkom.

Keywords: spiritualiteit, verbinding, verbondenheid, samsara, ultiem, illusie, realiteit